O'zbekiston iqtisodiyotini o'sishida xizmatlar sektori uchun uchta chaqiruv, uning ulushi umumiy bandlikda 50% dan oshdi - Jahon Banki.

Uzbeksitanda xizmatlar sohasining o'sish istiqbollari: chaqiruvlar, imkoniyatlar va rivojlanish yo'llari

Uzbeksitan xizmatlar sektori iqtisodiyotning tuzilmaviy o'zgarishlarida markaziy o'rin egallaydi. So'nggi o'ttiz yil ichida xizmatlar umumiy bandlikda 50% dan oshdi, qishloq xo'jaligi ulushining kamayishini qoplagan holda. Dekabr oyi boshida o‘tkazilgan matbuot anjumanida, unda Ilxom Norkulov (Iqtisod va moliya vazirining birinchi o‘rinbosari) va Timur Ishmetov (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti maslahatchisining birinchi o‘rinbosari) ishtirok etgan, Jahon Banki Uzbeksitandagi xizmatlar sektori bo'yicha ilk batafsil hisobotini taqdim etdi, va O‘zbekiston Qayta tiklash va rivojlantirish fondi direktori Shuxrat Vafaevning ta'kidlashicha, hisobot O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining to'g'ridan-to'g'ri talabiga asoslangan edi.

Hisobotga ko'ra, muhim yutuqlarga qaramay, Uzbeksitan xizmatlar sektori bir qator chaqiruvlar bilan to'qnash kelmoqda, jumladan past raqobatbardoshlik, tashqi bozorga yetarlicha bog'lanmaslik va cheklangan malaka.

7

Uzbeksitan xizmatlar sektori: asosiy tendentsiyalar

Jahon Banki ma'lumotlariga ko'ra, xizmatlar sektori Uzbeksitan iqtisodiyotida tuzilmaviy o'zgarishlarning asosiy kompensatori bo'ldi. 1991 yildan 2022 yilgacha qishloq xo'jaligidagi bandlik ulushi deyarli ikki barobar kamaydi, xizmatlar esa bandlik va qo'shilgan qiymatning o'sishini ta'minladi. Biroq, xizmatlar sektoridagi mehnat unumdorligi sanoatdagi ko'rsatkichlarni ortda qoldirgan bo'lsa-da, unumdorlik hali ham o'rtacha global darajadan sezilarli darajada past.

• Bandlik ulushi: xizmatlar bandlik ulushi bo'yicha yetakchi bo'lib, qishloq xo'jaligi va sanoatdan oldinda turadi.
• Qo'shilgan qiymat: xizmatlar sektori o'zining Yalpi ichki mahsulotdagi ulushini barqaror ravishda oshirmoqda.

Jahon Bankining yetakchi iqtisodchisi Gaurav Nayar 2024 yil 6 dekabrda Toshkentda bo'lib o'tgan “Uzbeksitanda xizmatlar sektori orqali o'sish istiqbollari” hisobotini taqdim etar ekan, turli xizmatlar toifalari mamlakat iqtisodiyotiga qanday ta'sir qilishini batafsil tushuntirdi. U xizmatlar sektori bir xil emas ekanligini va uning iqtisodiyotga qo'shgan hissasi malaka darajasi, boshqa sohalar bilan integratsiya darajasi va xalqaro savdo imkoniyatlariga bog'liq ekanligini ta'kidladi.

Xizmatlar toifalaridagi farqlar Uzbeksitan iqtisodiyotida

Nayar to'rt asosiy xizmatlar toifasini ajratib ko'rsatdi, har birining o'ziga xos xususiyatlari mavjud:

1. Global innovatsion xizmatlar

Bu axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), professional va moliyaviy xizmatlar kabi sohalarni o'z ichiga oladi. Ular yuqori malakali, iqtisodiyotning boshqa sohalari bilan yaqin aloqada va xalqaro savdo uchun yuqori potentsialga ega.

«Global innovatsion xizmatlar jami ish o'rinlarining atigi 5% ini tashkil etsa-da, so'nggi yillarda qo'shilgan qiymat o'sishining taxminan 40% ini ta'minlaydi», — dedi Nayar.

2. Past malakali qo'llab-quvvatlovchi xizmatlar

Past malakali qo'llab-quvvatlovchi xizmatlar jami bandlikning 60% ini ta'minlaydi, lekin qo'shilgan qiymat o'sishining atigi uchdan birini beradi. Transport va telekommunikatsiya kabi xizmatlar yuqori malakali mehnatdan kamroq bog'liq, ammo boshqa sohalar bilan bog'liqdir.

«Ushbu xizmatlar, masalan, xalqaro savdoda ishtirok etadigan tovarlarni tashish kabi bog'lovchi funksiyalarni taqdim etadi», — qo'shimcha qildi iqtisodchi.

3. Past malakali iste'mol xizmatlari

Chakana savdo va mehmonxona biznesi, katta malakani talab qilmaydigan va boshqa sohalar bilan kam bog'langan xizmatlar misolidir. Ular to'g'ridan-to'g'ri iste'molchilar, jumladan sayyohlar xizmat ko'rsatishga qaratilgan.

4. Ijtimoiy xizmatlar

Bu toifaga ta'lim va sog'liqni saqlash kabi davlat sektorlari kiradi.

«Ijtimoiy xizmatlar so'nggi besh yil ichida har to'rtdan uch ish o'rnini yaratdi, ammo ularning qolgan iqtisodiyot bilan aloqasi cheklangan», — ta'kidladi Nayar.

Uzbeksitanning unumdorlik va raqobatbardoshlikdagi farqlari

Salbiy tendentsiyalarga qaramay, Uzbeksitan OECD mamlakatlaridan orqada qolmoqda (Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti) va raqobatchi mamlakatlarga nisbatan mehnat unumdorligi darajasida. Uzbeksitanda mehnat unumdorligining o'rtacha yillik o'sish sur'ati mintaqaviy o'rtacha darajadan past.

• Mehnat unumdorligi: Uzbeksitan xizmatlar sektori qishloq xo'jaligi va sanoatga nisbatan yuqori o'sish sur'atlariga ega, ammo unumdorlik darajasi hali ham OECD mamlakatlaridan ancha past.
• Farqlar: ilg'or mamlakatlar bilan mehnat unumdorligi darajasidagi farq 3-5 yilgacha yetmoqda.

8

Uzbeksitan xizmatlar sektori uchun asosiy chaqiruvlar

Gaurav Nayar Uzbeksitan xizmatlar sektori orqali iqtisodiyotni rivojlantirishga harakat qilayotganda uchta muhim chaqiruvni ta'kidladi. Ushbu chaqiruvlar xizmatlarning iqtisodiyotga yetarlicha integratsiya qilinmasligi, innovatsion xizmatlar ulushining pastligi va past malakali sektorlarning unumdorligi bilan bog'liq.

1. Xizmatlarning iqtisodiyotning qolgan qismi bilan yetarlicha integratsiya qilinmasligi

Nayar ta'kidladi, Uzbeksitanda ishlab chiqarish sektorida foydalaniladigan xizmatlar ulushi atigi 9% ni tashkil etadi. Taqqoslash uchun, rivojlangan mamlakatlarda, ayniqsa, Yevropada bu ko'rsatkich 30-40% gacha yetadi.

«